کد مطلب:26058 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:17

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

پيش از آفرينش زمين و ديگر موجودات و آدم و حوا، آيا فقط خدا به تنهايي وجود داشته است؟ اصلا فلسفة وجود و پيدايش خداوند چگونه است؟

خداي متعال پيش از خلقت حضرت آدم و حوا8 موجودات ديگري نيز خلق كرده است.

مرحوم علامه طباطبايي; در ذيل آية يك سورة نسأ ميفرمايد: از ظاهر سياق بر ميآيد كه مراد از نفس واحده، آدم و مراد از زوجها حواست كه پدر و مادرِ نسل انسانند و ما نيز از آن نسل هستيم و به طوري كه از ظاهر قرآن كريم بر ميآيد، همة افراد نوع انسان به اين دو تن منتهي ميشوند. از آيه شريفه روشن ميشود كه نسل موجود از انسان، تنها به آدم و همسرش منتهي ميشود و جز اين دو نفر، هيچكسِ ديگري در انتشار اين نسل دخالت نداشته است.

در تاريخ يهود آمده است كه عمر نوع بشر از روزي كه در زمين خلق شده تا كنون، بيش از حدود هفت هزارسال نيست. دانشمندان زمينشناسي و به اصطلاح ژئولوژي معتقدند كه عمر نوع بشر بيش از ميليونها سال است و براي اين گفتار خود، از فسيلِ آثاري از انسانها و نيز اسكلت سنگ شده انسانهاي قديمي دلايلي آوردهاند كه عمر هر يك از آنها طبق معيارهاي علمي خودشان بيش از پانصد هزارسال است.

اين اعتقاد ايشان است; امّا ادلّهاي كه آوردهاند، قانع كننده نيست. دليلي نيست كه بتواند اثبات كند اين فسيلها، بدن سنگ شدة اجداد همين انسانهاي امروزي است و استدلالي نيست كه بتواند اين احتمال را رد كند كه اين اسكلتهاي سنگ شده، مربوط به يكي از ادواري است كه انسانهايي در زمين زندگي ميكردهاند; چون ممكن است چنين بوده باشد و دورة ما انسانها متصل به دورة فسيلهاي نامبرده نباشد; بلكه ممكن است انسانهايي قبل از آفرينش آدم ابوالبشر در زمين زندگي كرده و سپس منقرض شده باشند و اين پيدايش انسانها و انقراضشان تكرار شده تا پس از چند دوره، نوبت به نسل حاضر رسيده باشد. قرآن كريم به طور آشكار، كيفيت پيدايش انسان در زمين را بيان نكرده كه آيا ظهور اين نوع موجود (انسان) در زمين، منحصر در همين دورة فصلي است كه ما در آن قرار داريم يا دورههاي متعددي داشته و دورة ما انسانهاي فعلي آخرين دورة آن است؟

ممكن است از بعضي آيات شريفة قرآن استنباط شود كه قبل از آفرينش حضرت آدم ابوالبشر و نسل او، انسانهايي ديگر در زمين زندگي ميكردهاند; مانند آية شريفة و إذ قال ربّك للملـَئكة إنّي جاعل في الأرض خليفة قالوا أتجعل فيها من يفسد فيها و يسفك الدّمأ...; (بقره، 30) و زماني كه پروردگارت به فرشتگان فرمود: ميخواهم در زمين، جانشيني بگذارم، گفتند: ]باز[ در زمين كساني ميگذاري كه در آن فساد كنند و خونها بريزند.

از اين آية شريفه، بر ميآيد، قبل از آفرينش بني نوع آدم، دورة ديگري بر انسانيت گذشته است.

در بعضي از روايات وارده از امامان معصوم:، مطالبي آمده كه سابقة ادوار بسياري از بشر را قبل از دورة حاضر اثبات ميكند.

در كتاب توحيد، صفحة 277، مجلد 2 از امام صادق7 روايتي نقل شده كه در ضمن آن، امام7 به راوي فرموده است: شايد شما گمان ميكنيد كه خداي ـ عزوجل ـ غير از شما هيچ بشر ديگري را نيافريده است; نه، چنين نيست; بلكه هزار هزار آدم آفريده كه شما از نسل آخرين آنها هستيد.

مرحوم صدوق در كتاب خصال، مجلد 2، صفحة 652، حديث 54 از امام باقر7 روايت كرده: خداي ـ عزوجل ـ از روزي كه زمين را آفريده، هفت عالم را در آن خلق ]و سپس منقرض كرده است[ كه هيچيك از آن عوالم از نسل آدم ابوالبشر نبودهاند و خداي متعال همة آنها را از پوستة روي زمين آفريد و نسلي را بعد از نسل ديگر ايجاد كرد و براي هر يك، عالمي بعد از خداوند متعال ميفرمايد: ...اَفِي اللّهِ شَكُّ فاطِرِ السَّمـَوَتِ والاَرضِ...;(ابراهيم، 10) ايا درخدا شك است؟! خدايي كه آسمان و زمين را آفريده است... . عالم ديگر پديد آورد تا در آخر، آدم ابوالبشر را بيافريد و ذريهاش را از او منشعب ساخت...(ترجمه الميزان، ج 4، ص 221 ـ 231.).

اين آيه به برهان اثبات توحيد در ربوبيت اشاره دارد; به اين گونه كه در نگاه اوّل و با اندكي تعقل روشن ميشود كه هيچ يك از اجزاي وجود موجودات از خودشان نبوده و قائم به ذات خود نيستند، و فهميده ميشود كه اجزاي آنها و آثاري كه جنبه هستي و وجود دارد، از ديگري، يعني خداوندمتعال و به تعبيري ديگر، علتالعلل، است كه اين عالم و اجزاي آن را به وجود آورده و براي هر يك، حد و مرزي جداگانه قرار داده است; پس بايد خود او موجودي نامحدود باشد.(برگرفته از تفسير الميزان، علامه طباطبايي;، ج 12، ص 24 و 25، مؤسسه الاعلمي، بيروت.)

خداوند متعال، آفريدگار تمام موجودات و جهان هستي است و كسي او را نيافريده; بلكه ذات مقدس باري تعالي وجود داشته و ازلي، ابدي و قديم است و آفريده شدن براي وجودي كه ازلي و ابدي است، مفهومي ندارد; هُوَ الأَوَّلُ وَ الأَخِرُ و الظّهِرُ وَ البَاطِنُ و هُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ;(حديد، 3.) اول و آخر و ظاهر و باطن او است، و او به هر چيزي داناست.; بنابراين، ذات مقدس خداوند، خود علتالعلل و واجبالوجود است; يعني هستي او از ذات خودش ميجوشد و واجبالوجود، ازلي و ابدي است و اين ممكنات هستند كه روزي نبوده و بعد حادث شدهاند و نياز به علت پيدا ميكنند.

اين پرسش كه (آفرينندة خدا چه كسي است؟) از سوي برخي مطرح شدهاست; امّا آنها از يك نكته مهم غفلت كردهاند و آن اينكه وقتي گفته ميشود هر چيزي آفريدگاري دارد، منظور هر چيز حادث و ممكنالوجود است و اين قاعده كلي فقط در اشيايي كه قبلاً نبوده و بعد حادث شدهاند، صادق است، و در مورد واجبالوجود كه از ازل بوده و تا ابد خواهد بود صدق نميكند; زيرا وجود ازلي و ابدي نياز به آفرينندة ندارد تا اين پرسش مطرح شود; افزون بر اين، اگر بگوييد بر فرض كه خداوند آفريدگاري دارد! اين سؤال مطرح ميشود كه پس آفريدگارِ آفريدگار خداوند چه كسي است؟!

اگر موضوع زنجيروار ادامه يابد، و براي هر خالقي، خالق ديگر تا بينهايت فرض شود، سر از تسلسل در ميآورد كه بطلان آن روشن است، و اگر به وجودي برسد كه هستياش از خود اوست و نياز به آفريدگاري ندارد، اين همان ذات مقدس خداوند متعال ميشود; پس خداوند متعال آفريدگاري ندارد.(برگرفته از پيام قرآن، آيتالله مكارم شيرازي و ديگران، ج 4، ص 187 ـ 197، انتشارات مدرسه اميرالمؤمنين7.)

ازلي و ابدي بودن ذات مقدس خداوند، در برخي از روايات اسلامي مورد اشاره قرار گرفته است; از جمله: امام علي7 ميفرمايد: ليس لأوليّته ابتدأٌ و لا لأزليّته انقضأ; براي اوليت او آغاز، و براي ازليتش پاياني نيست.(نهجالبلاغه، ترجمه جعفر شهيدي، ص 166، خطبه 163، انتشارات علمي و فرهنگي.) امام صادق7 فرمود: او]خداوند[ آغاز است نه اينكه چيزي قبل از او باشد، و ابتدايي بر او پيشي گيرد، او هميشه بوده و هميشه خواهد بود، نه آغازي دارد و نه پاياني.(ر.ك: اصول كافي، شيخ يعقوب كليني;، ج 1، ص 167، انتشارات دارالتعارف للمطبوعات.)

براي مطالعه بيشتر ر.ك اصول فلسفه و روش رئاليسم و...